Eisteddfod ar yr intyrnet

Mae’r we mor greiddiol i gymaint o’n profiadau heddiw fel ei fod yn hawdd anghofio am lawer o’r datblygiadau cynnar yn y 1990au. Ond diolch i glip archif ar wefan BBC Cymru Fyw, fe ysgogodd ychydig o atgofion.

25 mlynedd yn ôl, i’r wythnos os nad i’r diwrnod, roeddwn i yn yr Eisteddfod Genedlaethol yn Abergele, lle roedd cysylltiad rhyngrwyd ar gael ar y Maes am y “tro cyntaf” (rhaid i rywun frolio am wneud y cyntaf o’r fath beth bynnag, sy’n sicrhau y cofnod mewn hanes).

Roeddwn i wedi lansio gwefan Curiad yn gynharach yn y flwyddyn ac fe ymddangosodd ar raglen Uned 5 ym Mehefin 1995:

Yn y cyfnod yna cefais i gefnogaeth a chymorth gan Rhys Jones a oedd wedi creu y gymuned rhith ‘Gwe-Awe’ sydd yn ymddangos yn y fideo uchod. Y datblygiad mwyaf defnyddiol oedd cael gofod parhaol i wefan Curiad ar ei weinydd ef, gyda’r cyfeiriad www.wales.com/curiad i ddechrau yna curiad.wales.com.

Yn y misoedd yn arwain at Eisteddfod Genedlaethol Bro Colwyn 1995, roedd Rhys wedi cychwyn cwmni Technoleg Gwe i ddatblygu gwefannau ac fe greodd wefan gyda gwybodaeth am yr Eisteddfod. Mae yna erthygl yn y Western Mail ar 19 Mai 1995 yn esbonio’r bwriad (diolch i’r Rhys Jones arall am y sgan).

 alt=

Mae canlyniad hyn i gyd i’w weld ar glip fideo o’r archif mewn stori gan BBC Cymru Fyw wythnos ddiwethaf lle mae Rhys yn esbonio’r dechnoleg gyffrous newydd. Rhyw fath o gaffi seiber oedd yno, ym mhabell Busnes/Technoleg y WDA, gyda sawl cyfrifiadur ar gael i “syrffio’r rhyngrwyd”.

Roeddwn i wedi ychwanegu gwybodaeth gigs a newyddion ar wefan Curiad yn y mis cyn y Steddfod, fel mae’r archif yn dangos. Yn ôl ebost gen i ar pryd, o’n i hefyd wedi bod yn creu mapiau o Gymru er mwyn datblygu gwefan ‘Cymru Rhithwir’ ond does gen i ddim syniad yn union be ddaeth ohono! (rhyw fath o Google Maps cyntefig rwy’n amau).

Yn ystod yr wythnos, fy swydd i oedd helpu pobl gyda defnyddio’r we, ateb cwestiynau ac ati. Wnes i gyfweliad byr ar Radio Cymru yn ceisio esbonio’r intyrnet bondigrybwyll i’r gwrandawyr, er does gen i ddim cof o be ddwedes i.

Datblygodd y ddarpariaeth y flwyddyn ganlynol gyda pabell ar wahan er mwyn creu fwy o gaffi seiber cyffyrddus gyda cadeiriau o flaen tua 8 neu 10 cyfrifiadur. Roeddwn i nôl eto yn 1996 a 1997 i ofalu am y ‘caffi’.

Roedd hyn i gyd cyn bodolaeth Google neu unrhyw beiriant chwilio’r we, felly roedd rhaid dilyn o ddolen i ddolen drwy’r we. Byddai’r dudalen cartref ‘Eisteddfod ar yr Internet’ felly yn cynnig dolenni i’r nifer fechan o wefannau Cymraeg oedd ar gael ar y pryd. Erbyn 1996 roedd y peiriant chwilio Altavista yn bodoli ac roedd cyfeiriadur Yahoo yn hynod o ddefnyddiol i’r We Gymraeg cynnar hefyd.

Yn y dyddiau hynny yr unig gysylltiad posib i’r rhyngrwyd oedd drwy linell ffôn analog. Rwy’n ansicr os oedd hi’n bosib cael cysylltiad ISDN ar faes yr Eisteddfod yn 1995, heblaw efallai am Swyddfa’r Eisteddfod. Roedd yn bosib i’w gael erbyn y 1990au hwyr yn bendant.

Yn y byd analog, roedd y cysylltiad i’r rhyngrwyd drwy fodem (33.6 kbit/s ar y mwyaf) wedi ei gysylltu i weinydd Linux, oedd yn deialu fyny rhif ffôn lleol (i gyfrif rhyngrwyd gyda Demon Internet). Roedd y gweinydd hefyd yn ddirprwy i weddill y cyfrifiaduron ar y rhwydwaith leol. Felly byddai’r gweinydd yn gallu cadw gwefannau ar storfa leol, meddalwedd Squid mwy na thebyg, a byddai hyn yn arbed ail-drosglwyddo ceisiadau dros y cysylltiad modem araf.

Yr unig beth oedd angen gofalu amdano mewn gwirionedd oedd ail-gychwyn y cysylltiad rhyngrwyd os oedd y llinell ffôn yn gollwng. A byddai rhaid gofalu na fyddai plant yn edrych ar bethau rhy amheus ar y cyfrifiaduron (nid fod pethau amheus yn hawdd i’w canfod adeg hynny).

Does dim archif hyd y gwn i o’r wefan Eisteddfodol gyntaf yna, na Gwe-Awe. Mae’r cof yn dechrau pylu am lawer o’r manylion am y datblygiadau cynnar, er mod i gen i rhai negeseuon ebost o’r cyfnod sy’n rhoi rhywfaint o fanylion.

Felly mae’r ffaith ei fod wedi gofnodi gan eitemau newyddion/nodwedd ar deledu yn eitha defnyddiol – ond yn sicr mae yna fwy yn archif y darlledwyr.

Diweddariad 4 Awst: Bron i fi anghofio am yr erthygl a ymddangosodd yn y Western Mail ar 11 Awst 1995sgan ar Flickr

Postiwyd yn Cymraeg, Technoleg, Y We | Sylwadau wedi eu Diffodd ar Eisteddfod ar yr intyrnet

Gwefannau archif BBC Cymru

Diweddariad 9/9/2019 – wedi cael neges gan y BBC mai trafferthion technegol oedd ar fai a fod y gwefannau wedi eu hadfer erbyn hyn.

Rwy newydd ddanfon yr ymholiad canlynol i’r BBC.


Pam fod holl hen wefannau BBC Cymru wedi diflannu? Dyma’r rhai oedd wedi nodi gyda “Mae’r dudalen yma wedi cael ei harchifo ac nid yw’n cael ei diweddaru bellach” e.e. https://www.bbc.co.uk/cymru/cerddoriaeth neu https://www.bbc.co.uk/cymru/lleol.

Ar hyn o bryd nid yw’r gwefannau cyfatebol o fewn www.bbc.co.uk/wales wedi ei archifo.

Yn ôl cofnod blog “Labelling BBC Online’s archived websites” mae’n dweud

“Normally, we don’t delete content unless it presents a risk of causing harm or damage today …In general, once a piece of content is published on BBC Online, it should stay there, and we’re committed to making sure it remains available for generations to come.”

Ar y dudalen Archif BBC Cymru (sydd hefyd wedi diflannu) mae’n dweud “Yn ein barn ni, mae’r gwefannau hyn fel arfer yn cynnwys llawer o wybodaeth ynglŷn â’r rhaglen neu’r digwyddiad a allai fod o ddiddordeb yn y dyfodol. Nid ydym am ddileu tudalennau y gallai defnyddwyr fod wedi eu nodi fel ffefrynnau neu sydd wedi’u cysylltu â nhw mewn ffyrdd eraill.”

Rwy’n llwyr gytuno.

Mae yna lawer iawn o wybodaeth ddefnyddiol tu hwn ar y gwefannau a does dim llawer o ots os oes rhai elfennau wedi torri e.e. fideos mewn hen fformat. Mae llawer o’r tudalennau yn ffynhonnell i ffeithiau ar Wicipedia. Mae’r gwefannau wedi ei archifo yn rhannol ar web.archive.org ond mae llawer o gysylltiadau allanol i’r hen wefannau a mae’r URLs yn dal i ddod fyny mewn chwiliadau ar beiriannau chwilio.

Mae rhestr llawn o’r gwefannau coll ar gael fan hyn:

Yn edrych ymlaen at eich ymateb.

Postiwyd yn Cyfryngau, Y We | Sylwadau wedi eu Diffodd ar Gwefannau archif BBC Cymru

Effaith y Saeson

Mae yna lawer o sylw haeddiannol wedi ei roi yn ddiweddar i Le Kov, yr albwm pop Cernyweg gan Gwenno Saunders. Ond does dim byd newydd dan haul ac efallai nid pawb sy’n gyfarwydd a phrosiect ‘Effaith y Saeson‘ a wnaed gan John Grindell yn 1990. Mae’n cynnwys caneuon mewn Saesneg, Cymraeg, Gaeleg a’r Gernyweg yn arddull synthpop arferol Grindell ond yn fwy arbrofol na’r arfer drwy samplo llais i greu rythmau.

Nid oedd y caset ar gael yn dy siop Gymraeg leol, ond nôl yn y dydd wnes i ddanfon caset C90 at John a ches i gopi yn ôl, ynghyd a Mega Mics “Dawnsio ar y Sgwar” ar ochr B. Mae’r tâp yn swnio ychydig yn sigledig erbyn hyn – efallai oherwydd y trosglwyddiad gwreiddiol, neu oed y tâp.

Ces i ganiatad John i bostio’r caneuon fan hyn ond mi fydd hefyd yn edrych i drosglwyddo’r caneuon o’r tapiau meistr ei hun.

Mae’r caset yn dechrau gyda “Nid Digon Dawnsio ar Y Sgwâr” sy’n addasiad o ‘hit’ mawr John sef “Dawnsio ar y Sgwâr” (SAIN 124E, 1986)

Fy hoff ganeuon ar y tâp ydi “Deffra, Gaeleg a Choda dy Lais”, “Den am Puskes” (Y Pysgotwr) a “Teithio drwy Brydain”.

Dyma archif o’r caneuon i gyd. (82MB)

Postiwyd yn Cerddoriaeth, MP3 | Sylwadau wedi eu Diffodd ar Effaith y Saeson

Diogelwch gwefannau (rhan 3)

Yn dilyn ymlaen o gofnodion blaenorol am wefannau sy’n defnyddio technoleg SSL/TLS mae yna ddiweddariad pwysig arall yn y dyddiau diwethaf. I fenthyg ymadrodd rhywun arall, mae diogelwch ar gyfrifiaduron yn broses nid digwyddiad. Os ydych chi’n rhedeg unrhyw fath o wasanaeth cyhoeddus ar y we rhaid cadw fyny gyda’r dechnoleg a’r canllawiau diweddaraf.

Mae’r gwendid difrifol ddiweddaraf (o’r enw DROWN) yn defnyddio gwall ym mhrotocol SSL v2 er mwyn torri diogelwch ar brotocolau mwy modern TLS. Nawr, does dim rheswm yn y byd fod SSL v2 wedi ei droi ymlaen ar unrhyw wefan. Datblygwyd y ddau brotocol yn 1995 a 1996 a maen nhw’n llawn gwallau sy’n golygu nad ydyn nhw’n trosglwyddo gwybodaeth mewn modd cadarn a diogel. Doedd hyn ddim yn arfer bod yn broblem am nad yw porwyr modern yn defnyddio SSL v2 beth bynnag, ond mae wastad perygl o adael hen brotocol anniogel ‘yn y golwg’. A dyma lle mae techneg DROWN yn dod i’r fei.

Dwi ddim wedi galluogi v2 ar unrhyw system ers diwedd y 1990au. Ers cwpl o flynyddoedd dwi wedi troi v3 i ffwrdd hefyd – os ydych chi’n rhedeg unrhyw wefan e-fasnach ac yn cael arolwg PCI wedi ei wneud, hwn yw un o’r pethau cyntaf sy’n codi. Y dechnoleg fwyaf modern yw TLS 1.2 ond mae angen cefnogi TLS 1.0 ar hyn o bryd er mwyn gwasanaethu hen borwyr Internet Explorer 7-10 a hen fersiynau o Android ac iOS. O fewn cwpl o flynyddoedd, mi fydd TLS 1.0 yn cael ei ddiffodd hefyd.

Yn anffodus mae SSL v2/3 yn parhau i fod wedi eu galluogi yn ddiofyn ar nifer o systemau, yn enwedig gweinyddion Windows. Dyma rhai o’r gwefannau sy’n dal i’w ddefnyddio wrth i mi brofi heddiw:

  • plaid.cymru
  • traveline.cymru
  • agored.cymru
  • comisiynyddygymraeg.cymru
  • cynulliad.cymru
  • cardiff.gov.uk (newidiwyd tua 2016-03-19)
  • llgc.org.uk (newidiwyd 2016-03-04)
  • porth.ac.uk (newidiwyd 2016-03-04)

(ynghyd a nifer o wefannau prifysgolion sy’n rhy faith i’w rhestru)

Dwi wedi cysylltu gyda phawb ar y rhestr i rybuddio am y gwall.

Postiwyd yn Gwaith, Technoleg, Y We | Sylwadau wedi eu Diffodd ar Diogelwch gwefannau (rhan 3)

Isdeitlau gorfodol S4C

Mae S4C wedi datgan eu bod am ddangos isdeitlau gorfodol (h.y. wedi llosgi ar y sgrîn) wythnos nesaf fel ymgyrch i godi ymwybyddiaeth o’r gwasanaeth isdeitlo. Mae hyn yn dilyn syniad dwl Tweli Griffiths ym mis Rhagfyr o roi isdeitlau otomatig ar y sianel.

Dyma gopi o ebost dwi wedi danfon at S4C.


 

Hoffwn gwyno am eich cynlluniau i osod isdeitlau saesneg gorfodol
ar rai rhaglenni wythnos nesa. Dwi’n gwrthwynebu am nifer o resymau:

1. Yr egwyddor

Rydych yn hoffi son o hyd mai S4C yw’r unig sianel Gymraeg yn y byd
(fel pe bai hyn yn rhinwedd yn hytrach na diffyg). Eto mae’r ‘unig
sianel Gymraeg’ yn gorfodi ei gynulleidfa craidd i edrych ar destun
Saesneg. Does dim synnwyr yn hyn.

Mi fydd gwylwyr sy’n drwm eu clyw neu byddar yn defnyddio isdeitlau
Cymraeg/Saesneg beth bynnag a fe alla’i hyn amharu gyda’r isdeitlau
wedi ei llosgi ar y sgrin.

2. Mae’n gosod cynsail peryglus.

Unwaith iddo gael ei wneud unwaith, fe fydd hi’n haws gwneud eto yn y
dyfodol ac yn arf defnyddiol i’r rhai sydd am weld y sianel yn troi’n
un dwyieithog.

Fe alla’i ragweld gwleidyddion anwybodus o Lundain yn ei ddefnyddio
fel esiampl o sut all S4C “ehangu ei apel” a pham ddim ei wneud drwy’r
amser? A pham ddim dybio rhaglenni neu ffilmiau saesneg? A pham ddim
rhaglenni dwyieithog? Ac ymhen dim dyna’r ‘unig sianel Gymraeg yn y
byd’ wedi diflannu.

3. Mae’n ddi-bwrpas

Dyw gwasgu botwm i droi isdeitlau ymlaen ddim yn anodd, mae wedi bod
yn dechnoleg safonol ar setiau teledu a bocsys digidol ers 35
mlynedd. Mae’n iawn i godi ymwybyddiaeth, fel yr ydych yn wneud gyda
hysbysebion ‘Bob’ ond peidiwch a dweud fod pobl di-Gymraeg yn rhyw dwp
a ddim yn gwybod sut i ddefnyddio isdeitlau.

Yn ol beth alla’i weld, ni fydd cyfle i weld copi ‘glan’ o rai
rhaglenni, fel Ochr 1 – Gwobrau’r Selar a Sam ar y Sgrin.

Felly, ni fyddaf yn gwylio S4C yr wythnos nesa o gwbl.


Diweddariad: Dyma ymateb Gwifren Gwylwyr S4C

Diolch yn fawr i chi am gysylltu i rannu eich safbwyntiau ynghylch y gwasanaeth isdeitlo Saesneg. Rydym wedi nodi eich sylwadau ac mi fyddan nhw’n cael eu rhannu â’r bobl berthnasol yn S4C.

Mae S4C yn cynnig sawl gwasanaeth er mwyn gwneud ein rhaglenni ar gael i gymaint o bobl â phosib. Mae hyn yn cynnwys arwyddo a sain ddisgrifio yn ogystal ag isdeitlau Cymraeg a Saesneg. Mae isdeitlau yn bwysig ar gyfer gwylwyr byddar a thrwm eu clyw ac yn ddefnyddiol ar gyfer dysgwyr hefyd. Rydym hefyd yn gwybod bod isdeitlau Saesneg yn rhoi cyfle i bobl sy’n llai hyderus yn y Gymraeg, di-gymraeg a chartrefi iaith gymysg i fwynhau ein rhaglenni.

Bwriad yr ymgyrch yma yw hyrwyddo gwasanaeth rydym yn ei gynnig yn barod. Am bum niwrnod wythnos nesa’ bydd isdeitlau yn awtomatig ar fwy o raglenni na’r arfer. Wedi hynny byddwn yn dychwelyd i’r drefn arferol ac yn annog gwylwyr sydd eisiau eu defnyddio i’w troi ymlaen er mwyn mwynhau ein rhaglenni.

Rydym yn derbyn adborth yn aml gan wylwyr sydd yn dymuno gwylio rhaglenni S4C ond ddim yn gwybod bod isdeitlau ar gael i’w helpu. Yn aml iawn hefyd mae pobl yn gofyn am help i droi isdeitlau ymlaen gan fod defnyddio’r gwasanaeth yn amrywio o deledu i deledu ac o ddyfais i ddyfais. Mae hyn yn broblem i lawer iawn o bobl ac rydym eisiau i wylwyr wybod ein bod ni yn gallu helpu drwy gysylltu â Gwifren Gwylwyr S4C.

Unwaith eto, diolch am gysylltu â ni i rannu sylwadau. Mae barn ein gwylwyr yn bwysig i ni. Bydd modd i chi wylio’r holl raglenni wythnos nesaf ar-lein ar alw heb yr isdeitlau. O ran y rhaglenni rydych chi wedi eu nodi yn benodol, yn ogystal â gwylio ar alw, bydd modd i chi weld Ochr 1: Gwobrau Selar heb isdeitlau ar S4C nos Fawrth 8 Mawrth am 10.05.

Mae yna rhesymeg od iawn fan hyn. Os oes yna ddarpar wylwyr yn dymuno gwylio ond ddim yn gwybod fod isdeitlau ar gael neu ddim yn gwybod sut i’w troi nhw ymlaen – yna dwedwch wrthyn nhw sut i wneud! Sut mae rhoi isdeitlau wedi ei llosgi ar y sgrîn yn helpu darpar wyliwr ddysgu sut i droi isdeitlau ymlaen ar gyfer gwylio yn y dyfodol? A dyw’r darpar wylwyr ddim yn gwylio S4C cofiwch felly beth yw’r pwynt dangos yr isdeitlau? Prin yw’r bobl sy’n ‘syrffio sianeli’ bellach gan fod pobl yn defnyddio EPG i ddewis beth i wylio.

Mae yna hysbysebion ‘Bob’ wedi ymddangos ar y sianel i hyrwyddo defnydd o isdeitlau ond cofiwch – fydd y darpar wylwyr ddim yn gweld hyn. Yr unig ffordd o’i cyrraedd yw hyrwyddo ar gyfryngau Cymreig eraill, er enghraifft drwy erthyglau mewn papurau newydd Cymreig neu hysbysebion ar BBC Wales neu ITV Wales. Felly mae’r ‘arbrawf’ o isdeitlau gorfodol yn un hollol ddi-bwynt ac yn fwy tebygol o ddieithrio siaradwyr Cymraeg mamiaith, ail iaith a dysgwyr.

Postiwyd yn Cymraeg, Teledu | Sylwadau wedi eu Diffodd ar Isdeitlau gorfodol S4C